आजको वैज्ञानिक युगमा, कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) र रोबोटिक्स को संयोजनले मानव जीवनमा अद्वितीय परिवर्तन ल्याइरहेको छ । यी प्रविधिहरू अब केवल अनुसन्धान प्रयोगशालामा सीमित छैनन्, बरु तिनको प्रयोग घर, अस्पताल, कृषि, यातायात, युद्धक्षेत्र, र अन्तरिक्ष अन्वेषणसम्म फैलिएको छ । निकट भविष्यमा, यी रोबोटहरूले हामीलाई सहयोगी मात्र नभई अभिन्न अंगका रूपमा साथ दिनेछन् ।
यस निबन्धमा, रोबोटिक्समा कृत्रिम बुद्धिमत्ताको भविष्यलाई विभिन्न क्षेत्रहरूसँग जोड्दै, सरल तर विश्लेषणात्मक ढङ्गमा प्रस्तुत गरिएको छ ।
१. व्यक्तिगत र घरेलु रोबोटहरू
भविष्यमा घरभित्र काम गर्न सक्षम, बौद्धिक क्षमता भएका रोबोटहरू व्यापक रूपमा प्रयोगमा आउनेछन्। यस्ता रोबोटहरूले खाना पकाउने, सरसफाइ गर्ने, औषधि दिनेजस्ता काम मात्र होइन, वृद्धवृद्धा वा अशक्त व्यक्तिहरूलाई हेरचाह गर्ने कार्यमा समेत उपयोगी हुनेछन् ।
उदाहरणहरूः Amazon Astro : घरको निगरानी गर्ने चलायमान रोबोट । Moxie M बालबालिकाको सामाजिक–भावनात्मक विकासका लागि प्रयोग हुने संवादात्मक रोबोट । भविष्यका एआइ हेरचाहकर्ताहरूले बिरामीको स्वास्थ्य निगरानी र चिकित्सकसँग प्रत्यक्ष समन्वय गर्न सक्नेछन् ।
२. निर्माण तथा पूर्वाधार क्षेत्रमा रोबोटिक्स
निर्माण क्षेत्रमा प्रयोग हुने स्वचालित रोबोटहरूले इँटा बिच्याउने, संरचना निरीक्षण गर्ने र मर्मत गर्ने कार्यमा दक्ष हुनेछन् । यसले निर्माण क्षेत्रलाई छिटो, सस्तो र सुरक्षित बनाउनेछ ।
उदाहरणहरूः Hadrian X M डिजिटल नक्साअनुसार तीव्र गतिमा पर्खाल बनाउने रोबोट । Built RoboticsM ठूला निर्माण मेसिनहरूलाई पूर्ण स्वचालित बनाउने प्रविधि ।
ड्रोन समूह (Drone Swarms) द्वारा पुल वा अग्लो भवनहरूको निरीक्षण ।
३. कृषि तथा खाद्य उत्पादन
कृषि क्षेत्रमा, एआई–सक्षम रोबोटहरूले बीउ रोप्ने, मल र कीटनाशकको प्रयोग व्यवस्थापन गर्ने, पशुपालन निगरानी गर्ने, तथा उपज अनुमान गर्ने कार्यमा उल्लेखनीय योगदान पु¥याउनेछन् ।
उदाहरणहरूः FarmBot :सानाठूला बगैंचामा मिलिमिटर–स्तरको सटीकताका साथ काम गर्ने रोबोट । Carbon Robotics : झारपात नष्ट गर्न लेजर प्रयोग गर्ने अत्याधुनिक रोबोट ।
भविष्यमै प्रयोग हुने रोबोट मधुमक्खीहरूले परागसेचनमा सहयोग गर्नेछन् ।
४. स्वास्थ्य सेवा र वृद्ध हेरचाह AI र रोबोटिक्सको प्रयोगद्वारा अस्पताल, क्लिनिक र घरमै पनि स्वास्थ्यसम्बन्धी सेवा प्रदान गर्न सकिनेछ। साथै, भावनात्मक समर्थन, पुनःस्थापना र भौतिक चिकित्सा (physiotherapy) मा समेत रोबोटहरूको प्रयोग सम्भव छ ।
उदाहरणहरूः Robotic Nurses M औषधि वितरण, तापक्रम वा रक्तचाप जाँचजस्ता सेवा । Brain–Controlled Prosthetics : सोचमार्फत सञ्चालन हुने कृत्रिम अंग। AI Therapist M मानसिक समस्याहरूको उपचारमा संवादात्मक एआई प्रणाली ।
५. रक्षा र विपद् व्यवस्थापन
युद्ध क्षेत्र वा प्राकृतिक विपत्का खतरनाक स्थानहरूमा मानवीय क्षति कम गर्न, रोबोटहरू अत्यन्त उपयोगी हुनेछन् । तिनीहरूले खोज तथा उद्धार, बम निष्क्रियता, भिड नियन्त्रण र निगरानीजस्ता कार्यहरूमा प्रयोग गरिनेछ ।
उदाहरणहरूः Spot -Boston Dynamics M विषम र जोखिमयुक्त स्थानमा सहज रूपमा पुग्ने । Rescue Drones M भूकम्प वा बाढीपछि जीवित व्यक्तिहरू पत्ता लगाउने । Powered Exosuits : सैनिकहरूको शक्ति र गतिशीलता वृद्धि गर्ने यन्त्र ।
६. स्वचालित यातायात
एआई आधारित यानहरू, कारदेखि ड्रोन, जहाज र विमानसम्म, अब पूर्णरूपमा स्वचालित रूपमा सञ्चालन गर्न सकिनेछन् । यसले सवारी–साधनहरूलाई थप सुरक्षित, भरपर्दो र दक्ष बनाउनेछ ।
उदाहरणहरूः Volocopter, Joby Aviation M शहरभित्रको उड्ने ट्याक्सी सेवा । Rolls-Royce Autonomous Ships M चालकविना चल्ने कार्गो जहाजहरू। Nuro tyf Zipline M स्वचालित सामान तथा औषधि वितरण सेवा ।
७. अन्तरिक्ष अन्वेषण
चन्द्रमा, मंगल र अन्य ग्रहहरूमा मानव बसोबासको पूर्वाधार निर्माणमा रोबोटहरूले केन्द्रीय भूमिका खेल्नेछन् । तिनीहरूले अन्वेषण, उत्खनन्, संरचना निर्माण र जीवन संरक्षण प्रणाली सञ्चालन गर्नेछन् ।
उदाहरणहरूः NASA Perseverance Rover / Ingenuity Drone M मङ्गल ग्रहमा प्रयोग भइरहेका छन् । Lunar Gateway Robots M चन्द्रमामा आधारभूत संरचना निर्माणका लागि । Astrobotic / Space M चन्द्र अन्वेषणमा संलग्न निजी कम्पनीहरू ।
८. स्वार्म रोबोटिक्स (Swarm Robotics)
साना–साना रोबोटहरूको ठूलो समूहले सामूहिक रूपमा एकै उद्देश्यका लागि काम गर्ने प्रविधि हो । यो प्रविधि वातावरणीय सफाइ, विपद् व्यवस्थापन र अन्तरिक्ष संरचना निर्माणमा विशेष प्रभावकारी हुनेछ ।
उदाहरणहरूः Kilobots (Harvard) : एकआपसमा समन्वय गरेर आकृति बनाउने । सैन्य ड्रोन स्वार्महरू निगरानी वा इलेक्ट्रोनिक जामिङका लागि ।
Nanobots : शरीरभित्र रक्तनली सफा गर्न प्रयोग गरिने सूक्ष्म रोबोटहरू।
९. मानव–रोबोट सहकार्य (Cobots) Cobots (Collaborative Robots) यस्ता रोबोट हुन्, जो मानिससँग सहकार्यमा काम गर्छन् । तिनीहरूले मानिसको व्यवहार, आवाज वा आँखा हेराइको आधारमा प्रतिक्रिया जनाएर काम सिक्न सक्छन् ।
उदाहरणहरूः Universal Robots : उद्योगमा सहयोगीको रूपमा प्रयोग हुने । Baxter : मानिसको काम अवलोकन गरेर सिक्ने रोबोट ।
प्रयोगशालामा वा भान्साघरमा सहकार्य गर्ने रोबोटहरू ।
प्रवृत्तिहरू जसले भविष्यलाई आकार दिइरहेका छन् ।
प्रवृत्ति प्रभाव
रोबोटको सूक्ष्म आकार शल्यक्रिया, निगरानी र साना कार्यहरूमा प्रयोग गर्न सजिलो Edge AI-5G छन् तत्काल निर्णय क्षमतामा वृद्धि
ब्याट्री प्रविधिमा सुधार लामो समयसम्म चल्ने मोबाइल रोबोट
मस्तिष्क–रोबोट अन्तरफरक सोचमार्फत नै रोबोट नियन्त्रण
नैतिक एआई र नियम–नियन्त्रण सुरक्षित, पारदर्शी र उत्तरदायी प्रविधि विकास
निष्कर्ष
एआई र रोबोटिक्सको भविष्य सम्भावनाले भरिएको, रोमाञ्चक र परिवर्तनशील छ । स्वास्थ्य, सुरक्षादेखि अन्तरिक्षसम्म, रोबोटहरू अब मानवका असल सहयोगी बन्दैछन् । तथापि, यो विकाससँगै आउने नैतिक, सामाजिक र कानूनी प्रश्नहरूलाई गम्भीरतापूर्वक बुझ्न र सम्बोधन गर्न आवश्यक छ । यदि हामीले यी प्रविधिहरूलाई विवेकपूर्ण र जिम्मेवार रूपमा उपयोग ग¥यौं भने, यिनले मानव जीवनलाई अझ सुरक्षित, सहज र गरिमामय बनाउने निश्चित छ । (थापा मगर, सेवानिवृत्त ब्रिगेडियर जनरल नेपाली सेना) (साँघु साप्ताहिक, २०८२ भदौ १६)
प्रतिकृया दिनुहोस