संसारभरका तीन अर्ब मानिसहरु अथवा विश्वको पूरा जनसंख्याको झण्डै ४० प्रतिशत मानिसहरु समाजिक सञ्जालको प्रयोग गर्दछन् । यसका थुप्रै उदाहरणहरु छन् जस्तै ः– ट्विटर, भाइबर, फेसबुक, युट्युब, इन्स्टाग्राम आदि आदि । ती मध्ये सजिलो सञ्जाल ‘फेसबुक’ सबैभन्दा लोकप्रिय छ ।
नेपालमा धेरै नेता, सामाजिक, अभियन्ता, कलाकार, खेलाडी मात्र नभएर विभिन्न सङ्घ÷संस्था समेत नकारात्मकता सम्बन्धी क्रियाकलापहरुबाट पीडित हुन परेको गुनाशो सर्बत्र देखिन्छ । तसर्थ सामाजिक सञ्जालको गलत प्रयोग गर्दै मानवीय संवेदनासँग खेल्ने अरुको आत्मसम्मानमा ठेस पु¥याउनु हुँदैन ।
केही समय यता, सामाजिक सञ्जालमा कुनै पनि जातजाति समुदाय, धर्म, संस्कृतिको बारेमा जथाभावी गरिने टिकाटिप्पणीले कताकति धार्मिक र जातीय सहिष्णुतामाथि निरन्तर प्रहार त गरिरहेको छैन ? गम्भीर हुने पर्ने अवस्था देखा परेको छ ।
पारिवारिक सामाजिक सञ्जालको व्यवस्थित प्रयोगमा आभिभावकको महत्वपूर्ण भूमिका रहन्छ । अभिभावक आफैँले यसमा चाहिनेभन्दा बढी समय व्यतीत गर्दै छोराछोरीले यस्तो नगरुन् भन्ने अपेक्षा गर्नु गलत हो । त्यसैले छोराछोरीले यसको सही, सभ्य र उचित तरिकाले प्रयोग गरून् भनेर अपेक्षा गर्ने अभिभावक आफैँले यसको उचित प्रयोग गर्न जरुरी छ ।
विद्युतीय कारोबार ऐन २०६३ को दफा ४७ अन्तर्गत ‘‘इन्टरनेटमा प्रदर्शन गर्न नहुने भनी रोक लगाइएका सामग्रीहरु वा सार्वजनिक नैतिकता, शिष्टाचार विरुद्धका सामग्री वा कसैप्रति घृणा वा द्वेष फैलाउने वा विभिन्न जातजाति र सम्प्रदाय बिचको सुमधुर सम्बन्धलाई खलल पार्ने किसिमका सामग्रीहरू प्रकाशन वा प्रदर्शन गर्ने, महिलालाई जिस्क्याउने, हैरान गर्ने, अपमान गर्ने वा यस्तै अन्य कुनै किसिमले अमर्यादित कार्य गर्ने वा गर्न लगाउने व्यक्तिलाई १ लाख रुपैयाँ सम्म जरिवाना वा पाँच वर्षसम्म कैद वा दुवै सजाय हुने’’ भनेर उल्लेख गरिएको छ ।
साथै, सरकारले सामाजिक सञ्जालको प्रयोग नियमन गर्ने निर्देशिका र अनलाइन व्यवसायमा कडाइ गर्ने कानून लागु गरिसकेको अवस्था छ ।
सामाजिक सञ्जाल भनेको के हो ?
सामाजिक सञ्जाल शब्दले साथी, परिवार, सहकर्मी वा ग्राहकहरूसँग सम्पर्कमा रहन इन्टरनेटमा आधारित सामाजिक सञ्जाल साइटहरूको प्रयोगलाई जनाउँछ । सामाजिक सञ्जाल फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम, र जस्ता साइटहरूमार्फत सामाजिक उद्देश्य, व्यापार उद्देश्य, वा दुवै हुन सक्छ । ग्राहकहरूलाई संलग्न गराउन खोज्ने मार्केटरहरूको लागि सामाजिक सञ्जाल पनि महत्त्वपूर्ण अवसर हो । ३१ डिसेम्बर २०२१ सम्म फेसबुक मासिक आधारमा २.९१ अरब मानिसहरूले प्लेटफर्म प्रयोग गरेर सबैभन्दा ठूलो र सबैभन्दा लोकप्रिय सामाजिक नेटवर्क बनेको छ ।
अर्को सबैभन्दा लोकप्रिय मध्ये हो सामाजिक सञ्जाल भनेको इन्टरनेटमा आधारित सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्महरूको प्रयोग हो र साथीहरू, परिवार वा साथीहरूसँग सम्पर्कमा रहन । अमेरिकामा तीन सबैभन्दा लोकप्रिय सामाजिक सञ्जाल साइटहरू फेसबुक, इन्स्टाग्राम र ट्विटर समावेश छन् ।
सोशल मिडिया मार्केटिङले ब्रान्डको आवाज र सामग्रीलाई बढावा दिन मद्दत गर्दछ । यसले कम्पनीलाई नयाँ ग्राहकहरूका लागि थप पहुँचयोग्य र अवस्थित ग्राहकहरूको लागि थप प्रख्यात बनाउन मद्दत गर्न सक्छ, उदाहरणका लागि, एक बारम्बार ट्विटर प्रयोगकर्ताले पहिलो पटक समाचार फिडमार्फत कम्पनीको बारेमा जान्न र उत्पादन वा सेवा किन्न निर्णय गर्न सक्छ ।
कम्पनीको ब्रान्डमा जति धेरै व्यक्तिहरू खुला हुन्छन्, कम्पनीको नयाँ ग्राहकहरू फेला पार्ने र कायम राख्ने सम्भावना त्यति नै बढी हुन्छ ।
सामाजिक सञ्जालले हाम्रो जीवन परिवर्तन गरेको छ । यसले विश्वभरका मानिसहरूलाई एकसाथ ल्याएको छ, मानिसहरू बिचका सबै अवरोधहरू हटाउँदै । हामी संसारभरका साथीहरू बनाउन सक्छौं । मानिसहरू सजिलैसँग कुराकानी गर्न सक्छन्, आफ्ना विचारहरू, सूचनाहरू र विचारहरू साझा गर्न सक्छन् । त्यसैगरी, सामाजिक सञ्जाललाई पनि समसामयिक घटनाक्रमसँग जानकारी दिन÷राख्न प्रयोग गर्न सकिन्छ, यसले हाम्रो वरिपरि के भइरहेको छ भन्ने कुरा थाहा पाउन सक्ने समाचार दिन्छ । यसले मानिसहरूको लागि रोजगार खोज्न इन्जिनको रूपमा पनि काम गर्दछ ।
सामाजिक सञ्जालमा केही समूहहरू सिर्जना गरिएका छन्, जहाँबाट हामीले विभिन्न पदका लागि रिक्त पदहरू देख्न सक्छौं । ती पोष्टहरूमार्फत, हामी सबैभन्दा भर्खरको जागिर खुल्ने बारे अद्यावधिक रहन सक्छौं । त्यसैगरी, यसले व्यापारिक कारणका लागि उत्पादनको प्रवद्र्धनमा मद्दत गर्दछ । मानिसहरूले फेसबुक र इन्स्टाग्राम जस्ता सोशल मिडिया प्लेटफर्महरूमा आफ्ना उत्पादनहरू बेचिरहेका छन् । आजकल मानिसहरूले यस मिडियालाई प्रचार उपकरणको रूपमा प्रयोग गरिरहेका छन्, जहाँ हामीले उत्पादनहरूको प्रचारको लागि पैसा लगानी गर्नुपर्दैन । यद्यपि, उल्टो पक्षलाई हेर्दा, हामी हाम्रो अधिकांश समय सोशल मिडियामा बिताउँछौं, जसले पारिवारिक घनिष्टता घटाउँछ ।
मानिसहरू सामाजिक सञ्जालमा यति धेरै लत छन् कि धेरै आमाबाबुहरू आजका दिनहरू विलाप गर्छन् कि उनीहरूका छोराछोरीहरू उनीहरूसँग कुरा गर्नुभन्दा उनीहरूको उपकरणहरूमा बढी समय बिताउँछन् । त्यसैगरी, सामाजिक सञ्जालले आमने–सामने सञ्चारलाई कम गर्छ किनभने हामी भर्चुअल माध्यममा अन्तरक्रिया गर्न बढी सहज महसुस गर्छौं, जहाँ हामी व्यक्तिको अनुहार वा अभिव्यक्ति देख्न सक्दैनौं, र हामी अनलाइन च्याट गर्न बढी सहज महसुस गर्छौं ।
नेपाली समाजमा पर्ने असर :
अन्य मुलुकमा झैँ नेपालमा पनि सामाजिक सञ्जाल जनताका लागि महत्वपूर्ण साधन बनेको छ । सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्नेको संख्या दिनानुदिन बढिरहेको छ । मानिसहरूको सामाजिक सञ्जालको प्रयोग उनीहरूको प्राथमिकतामा आधारित हुन्छ । सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्नु अघि, हामीले यसको फाइदाहरू र यसको दुरुपयोग गरेमा यसको परिणामहरू बारे सचेत हुनुपर्छ ।
सोशल मिडियाले विस्तारै वास्तविक सक्रियतालाई मार्दैछ र यसलाई ‘स्ल्याकटिभिज्म’ले प्रतिस्थापन गर्दैछ ।
सामाजिक सञ्जाल सक्रियताले सामाजिक मुद्दाहरूको बारेमा बढ्दो सचेतना ल्याउँदा, यो जागरूकता वास्तविक परिवर्तनमा अनुवाद भइरहेको छ कि छैन भन्ने प्रश्नहरू रहन्छन् । एआईको प्रयोग र उपयोगिता र सम्बन्धका बारे नेपालले समयमानै कानून बनाउनु जरुरी छ । विद्यमान यस सम्बन्धी कानून पर्याप्त छन् छैनन् सो समेत अध्ययन र छलफल भइहाल्नु पर्ने देखिन्छ । (साँघु साप्ताहिक, २०८० फागुन ७)
प्रतिकृया दिनुहोस