नेपालमै पनि मारवाडी पहिले “नेपाली” हो त्यसपछि मात्र मारवाडी । त्यसर्थ यो समुदायलाई यो वा त्यो बहानामा विरोध गर्नु अगाडिहामीले यो समुदायको इतिहास राम्ररी अध्ययन र हालको बस्तुपरक स्थितिको अध्ययन जरुरी हुन्छ । नेपालको अर्थतन्त्रमा मारवाडीको ठूलो योगदान छ । मारवाडीले समाजसेवालाई ठूलो कर्मको ऋण तिर्ने कर्तव्यको रूपमा लिन्छन् ।
सामाजिक कार्यमा योगदान
मारवाडी पुगेका जुनसुकै ठाउँमा धर्मशाला बनाएको पाउन सक्दछौँ । यसबाहेक अस्पताल, कलेजहरू, छात्रवृत्तिलगायतका सामुदायिक काममा पनि मारवाडी समुदायको ठूलो योगदान छ । यसले सामाजिक बन्धनलाई अझ सुदृढ बनाउँछ ।
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि :
इतिहासको सर्सरी समीक्षा गर्दा, वि.सं. १९१२ मा नेपाल–तिब्बत युद्ध हुँदा सेनाको राजदलका पाँचसय अधिकृत तथा जवानहरूलाई खाना खुवाउने जिम्मा मारवाडी व्यापारीले लिएका थिए भन्ने इतिहासमा लेखेको देखिन्छ । त्यस बखत राम्रो सेवा दिएवापत श्री ३ महाराज जङ्गबहादुर राणाले सम्बद्ध व्यापारीलाई तक्मा दिएका थिए ।
समृद्ध नेपाल निर्माणका लागि नवीनतम सोच र अवसरको खाँचो पर्छ । उद्यमीहरुले राष्ट्रिय र स्थानीयस्तरमा आर्थिक परिवर्तन र प्रतिस्पर्धात्मक क्षमतामा वृद्धि गर्न नसकेसम्म गुणस्तरीय उत्पादनसँग राष्ट्रलाई जोड्न सक्दैनौं । साना, मझौला तथा ठूला उद्योग–व्यवसायमा संलग्न स्वदेशी एवं विदेशी उद्यमीहरु, नयाँ प्रविधि र कार्ययोजनासहित उद्यमशीलताको प्रवद्र्धनमा संलग्न युवा उद्यमीहरुको विशेष भूमिका रहन्छ । दुःखको कुरा युवा उद्यमी निराश छन् ।
उद्यमशीलता :
नेपालमा उद्यमशीलताका लागि उत्प्रेरणाको आवश्यकता अन्य मुलुकको तुलनामा अझ बढी छ । त्यसको समाधानका लागि लगानीमैत्री वातावरणको सिर्जना गर्नु, संस्थागत सेवा दिने सेवाहरुलाई सरलीकरण र सुदृढीकरण गर्नु, वित्तमा सरल, सहज र नियमित पहुँच हुनु, सरकारी नीति अनुकूल हुनु, शिक्षा र तालिमको व्यवस्थाबाट उद्यमशीलता विकास गर्नु आदिलाई सम्बोधन गर्न पनि राष्ट्रिय, क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रियस्तरको अनुभवको आदानप्रदान, भेटघाट हुन आवश्यक र अनिवार्य छ ।
नेपालको व्यापारघाटा सधैँ चिन्ता र चासोको विषय बनेको छ । यसमा नवीनतम सोच प्रविधि र उद्यमशीलताको माध्यमबाट व्यापारघाटा घटाउनु नितान्त आवश्यक भइसकेको छ । विश्व व्यापारमा प्रतिस्पर्धी हुन नेपाली वस्तुको उत्पादन र निकासी योग्य वस्तु प्रतिस्पर्धी हुनु आवश्यक छ ।
मारवाडी व्यवसायीप्रति किन लक्षित ?
हालै नेपालमा मारवाडी व्यवसायीलाई लक्षित गरेर आलोचनाको प्रयास हुनु दुःखद् भएको उद्योगी व्यवसायीले बताउने गरेका छन् । केही समय यता जात, वर्ग र समूह छुट्ट्याएर भएको निन्दा र चर्चा, चिन्ता र चासोको विषय भएको छ ।
सहिष्णु
यसै क्रममा, केही उद्यमीको मत अनुसार जातीय हिसाबमा कुरा गर्नु त परै जाओस् सोच्नु र मनमनै विश्लेषण पनि गर्नु नहुने धारणा व्यक्त गरि सहिष्णु भाव राख्नेहरु पनि छन् । उनीहरुको मत अनुसार व्यवसायीमा पनि जात, वर्ग र समूह छुट्ट्याएको देखिँदैछ। भविष्यका लागि यो गम्भीर चिन्ताको विषय हुन सक्दछ ।
मारवाडी समुदाय को योगदानः
नेपालमा मारवाडी समुदायले मुलुकको औद्योगिकीकरण र व्यावसायिक उन्नतिका लागि प्रशस्त योगदान गर्दै आएको कुरा कसै बाट छिपेको छैन । यस्तो समुदायलाई सम्मान दिनुपर्नेमा उल्टै अपमानित गरेर राम्रो नभएको भन्ने पनि छन् । एक आपसमा द्वेष फैलाउने काम गर्नु कसैका लागि शुभ हुँदैन । मारवाडी, मधेसी, मुस्लिम, पहाडी, नेवार जे भनेपनि व्यापारी भएको बताउँदै कानूनभित्र रहेर कर तिरेकालाई भेदभाव गर्नु दुर्भाग्यपूर्ण हो ।
हाल नेपालमा काठमाडाँै लगायत क्षेत्रमा करिब बाइस हजार मारवाडी परिवारको बसोबास रहेको बताइन्छ । व्यापार गर्ने उद्देश्य देखाएर नेपाल पसेका मारवाडीहरू पछिल्लो समय राजनीतितर्फ पनि सामेल हुन थालेका छन् । भारतमा व्यापार गर्ने भन्दै छिरेका अङ्ग्रेज (इस्ट इण्डीया कम्पनी)हरू भारतको अर्थतन्त्र हातमा लिइसकेपछि राजनीतिक सत्ता हात पार्न सफल भएका थिए । अहिले नेपालमा पनि अर्थतन्त्रमा नियन्त्रण कायम गरेपछि राजनीतिलाई काबुमा लिन मारवाडी समुदायको सक्रियता बढेको हो कि भन्ने भ्रम वा यथार्थ के हो बहस र छलफलको विषय हुन सक्दछ ।
व्यवसायी राजनीतिमा :
पूर्व प्रधानमन्त्री केपी ओलीका विशेष आर्थिक सल्लाहकारको अगुवाईमा उद्योगी व्यवसायी एमालेमा प्रवेश गरेको कुरा सबैमा विदितै छ । नेपालमा राजनीतिमा भाग लिनु भनेको केवल व्यापारीको लागि मात्र होइन कुनै पनि व्यवसायीको लागि प्रतिष्ठाको कुरा हो । यहाँ राजनीतिमा सामेल भएका धेरै व्यवसायीहरू छन् । नेपालका एक मात्र खर्बपति ब्यापारीदेखि ने. नेपाल उ. बा. महासंघका पूर्व अध्यक्षहरु मन्त्रीसम्म भए भने संविधानसभा लगायत संसदमा गएको तमाम वास्तविकता हाम्रो सामू छ । तर, त्यस विषयमा प्रवेश गर्नु अघि व्यवसायीले राजनीतिमा प्रवेश गर्नु पर्छ वा पर्दैन भनेर बुझ्नु आवश्यक छ।
आफ्नै काममा बढी कार्य बोझ
व्यापारीहरूसँग पहिलेनै उनीहरूको आफ्नै मुद्दाहरू व्यवस्थित गर्न भारी कार्य बोझ “वर्कलोड”हरूसंग जुधिरहेका हुन्छन् । यसबाहेक, उनीहरूले कल्याणको प्रबद्र्धनका लागि यदि तिनीहरू चाहन्छन् भने पर्याप्त रकमहरू खर्च गर्छन् । अर्कोतर्फ, यदि व्यापारीहरू आफ्नो क्यारियरको अन्त्य गरेर राजनीतिमा सामेल हुन्छन् र उनीहरूको समय पूर्णरूपमा राजनीतिमा खर्च गर्छन् भने तिनीहरू खेल परिवर्तनकर्ता वा गेम चेञ्जर हुन सक्छन् ।
नेपालमा व्यवसायबाट रूपान्तरण भएका राजनीतिज्ञहरूका धेरै उदाहरण छन् । यो भन्न अत्यन्त गाह्रो छ एउटा व्यापारीले एक असल राजनीतिक भूमिका खेल्छ.. राजनीति व्यवसाय भन्दा फरक छ ।
यदि एक व्यक्ति व्यावसायिकताबाट राजनीतिमा आउँदछ जुन बारम्बार चिन्ताका हमलाहरूको सामना गर्न तयार हुन्छ, किनकि राजनीति क्षेत्र दिमागी खेल हो, तपाईले कसैलाई पनि विश्वास गर्नुहुन्न, र कुनै पनि परिस्थिति स्थिर छैन भनेर विश्वास गर्नुहुन्न। यदि तपाइँ माथिल्लो पदमाजान चाहनुहुन्छ भने तपाइँको धन र पेशेवर आचार आदि लगायत तपाईले धेरै चिजहरू दाउमा वा गुमाउनु पर्ने सम्भावना प्रबल रहन्छ ।
हो यो हुन सक्छ कि, राजनीतिज्ञसँग राम्रोसँग सम्पर्कमा रहनुहोस् र हेर्नुहोस् र व्यवसायको अवसरलाई समात्नुहोस् .. किनकि यदि सत्तारूढ पार्टी गयो भने तपाईले आफ्नो नियमित राजनीति प्रभावकारी रुपमा गर्न सक्नुहुन्न जबकि विपक्षी पार्टी सत्तारूढ हुँदैछ भने .. । व्यवसायीले सरकारलाई भुक्तानीको रूपमाआफ्नो कडा परिश्रमबाट कमाएको पैसा प्रयोग गर्दछ । समाजमा परिवर्तनहरू ल्याउने तर निर्णय एवं सरकारलाई पैसा कसरी प्रयोग गर्ने निर्देशन दिन र शक्तिको अधिकार व्यवसायीमा हुँदैन । यी चिजहरूको शक्ति राजनीतिज्ञसँग छ जसले समाजलाई राम्रो निर्णयको साथ सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ। तर राम्रो गर्ने सम्भावना तिनीहरूको ईमानदारीको आधारमा निर्भर गर्दछ भन्नुमा अत्युक्ति नहोला ।
व्यापारीले पनि ठूला व्यक्तिले राजनेताहरूसँग राम्रो सम्बन्ध कायम राख्ने प्रयास गर्दछन् ताकि कम दरमा “सब्सिडी” र अन्य फाइदामा जग्गा वा अन्य सुविधा प्राप्त गर्न सकिन्छ किनकि उनीहरू राजनीतिज्ञको शक्तिको बारेमा जान्दछन् ।
तर, यस तथ्यलाई कडाइका साथ लिनु पर्दछ कि भ्रष्टाचारको स्थितिमा खराब इतिहास भएका सबै राजनीतिज्ञहरूमा यो एक उपहासपूर्ण घटना हो। आज पनि धेरै इमान्दार र कडा परिश्रम गर्ने राजनीतिज्ञहरू अवस्थित छन् र उनीहरू वास्तवमै हालको सरकारमा कडा परिश्रम गरिरहेका छन् । र त्यहाँ धेरै पारदर्शिता छ ।
व्यवसायी समग्रमा सैद्धान्तिक मामिलामा कम रुचि राख्दछन् र मुलुकमा रहेको ‘वास्तविकता’को साथ बग्दछ । राजनीतिज्ञ ‘सिद्धान्त’ र पार्टी लाइनलाई बेवास्ता गर्न मूर्खता ठान्छन् र त्यसोगर्नु राजनैतिक हिसाबले नैतिक पनि हुँदैन ।
व्यापारको व्यवसाय भनेको सकेसम्म धेरै पैसा कमाउनु हो, र केही व्यवसायीले यसलाई कानूनी रूपमा बनाइएको भए पनि वास्ता गर्दैनन् । राजनीतिज्ञहरुको व्यवसाय भनेको जनताको रक्षा गर्नु हो, देशको भलाइको हितको सेवा गर्नु हो र देश÷राज्य÷ शहरलाई आउँदो पुस्तामा पु¥याउनु हो, आशा छ कि उनीहरूले कल्पना गरेको भन्दा राम्रो हुन सक्छ ।
जब राजनीतिज्ञहरूले सरकारलाई व्यावसायमा परिणत गर्दछन्, उनीहरूले जनताको भलाई खोज्न छाड्छन् र आफ्नै, उनीहरूको आसेपासे र उनीहरूको ऋणीको भलाई खोज्न थाल्छन् यसको मतलब, लोभीवादीहरू, पार्टी नेताहरू, र अभियान योगदानकर्ताहरूहुन् । तिनीहरू मध्ये कतिपयले कानूनी रूपमा व्यावसाय गरेको ख्याल पनि गर्दैनन् । तिनीहरूले कानून बनाउँदछन् जो कानून बनाउनका लागि मात्र मतदान गर्छन् ।
प्रतिकृया दिनुहोस