हरिद्वार, ३ साउन । साउन महिना चलिरहेको छ । शिवभक्तहरू जलाभिषेकका लागि उत्साहित छन् । कावड यात्रामा सहभागी भक्तजनहरू बाबा महादेवलाई जल चढाउन यात्रा गरिरहेका छन् ।

तर प्रश्न उठ्छ- किन शिवलिङ्ग  नै महादेवको प्रतीक बन्यो ? मूर्तिको सट्टा लिङ्गको पूजन किन यति महत्वपूर्ण मानिन्छ ?

शिवलिङ्ग को उत्पत्ति र महत्त्व
 

‘लिङ्ग ’ को अर्थ हुन्छ चिन्ह वा प्रतीक। संस्कृतमा भनिन्छ—‘आकृति जाति लिङ्गाख्या’ अर्थात् कुनै वस्तु वा तत्वको पहिचान दिने चिन्ह नै लिङ्ग हो । शिवपुराणका अनुसार शिवलिङ्गको पहिलो रूप एक ज्योति स्तम्भ थियो—जसलाई ‘प्रणव’ अर्थात् ॐ भनिन्छ । यो सूक्ष्म लिंगम रूप अव्यक्त, निर्विकार र निराकार ब्रह्मको प्रतीक हो । 

ब्रह्माण्डको स्वरूप नै लिङ्ग हो । विष्णुको प्रतीक शालिग्राम जस्तै, शिवको निराकार ईश्वर रूप लिङ्गमा स्थापित गरिएको हो ।

प्रथम शिवलिङ्ग र ब्रह्मा-विष्णुको कथा

स्वामी अखण्डानन्दका अनुसार पद्म कल्पको आरम्भमा ब्रह्मा क्षीर सागर पुगे । नारायण त्यहाँ शेषनागको शैय्यामा विश्राम गरिरहनु भएको थियो । ब्रह्मालाई लाग्यो— म जगतपिता हुँ, मलाई सम्मान दिइएन । रिसको झोकमा उनले नारायण माथि प्रहार गरे । त्यसपछि नारायणको दायाँ भागबाट भगवान विष्णु प्रकट भए र ब्रह्मासँग युद्ध शुरू भयो ।

जब युद्ध अत्यन्त घातक हुन थाल्यो, त्यही बेला भगवान शिव एक अनन्त ज्योतिर्मय स्तम्भको रूपमा प्रकट भए—यो फाल्गुन कृष्ण चतुर्दशीको रात थियो, जुन दिन ‘महाशिवरात्रि’ नामले प्रसिद्ध छ ।

ब्रह्मा र विष्णु अचम्मित भए । स्तम्भको आदि–अन्त पत्ता लगाउन ब्रह्मा माथि आकासतर्फ गए भने विष्णु पातालतर्फ। विष्णु मूलसम्म पुग्न सकेनन् र फर्किए । ब्रह्माले झूट बोलेर केतकी फूल र गाईलाई साक्षी बनाए। शिवले प्रकट भएर ब्रह्माको झूटको पर्दाफास गरे । ब्रह्माको एक मुख काटियो र उनलाई श्राप दिइयो—लोकमा तिम्रो पूजा हुनेछैन, केवल यज्ञ र पुष्करमा मात्र ।

शिवलिंग पूजा र पार्थिव लिङ्गको महत्व

शिवले आदेश दिए कि यो लिङ्ग निराकार ब्रह्मको प्रतीक हो, यसको आराधना गर । त्यस दिनदेखि शिवलिङ्गको पूजा र जलाभिषेकको परम्परा शुरू भयो । विष्णु र ब्रह्माले गंगाजलले अभिषेक गरे र शिवलाई प्रसन्न बनाए ।

विष्णु र ब्रह्माका आग्रहमा शिवले आफूलाई १२ ज्योतिर्लिङ्गमा विभाजित गरे-जसको पूजन आज पनि निरन्तर गरिन्छ ।

विशेषगरी पार्थिव लिङ्ग (माटोबाट बनाइएको शिवलिङ्ग’ लाई सबैभन्दा श्रेष्ठ मानिन्छ । कलियुगमा यसको पूजनले मनोकामना पुरा हुने विश्वास गरिन्छ । पार्थिव लिंगको पूजनले प्राप्त हुने फलमा मनोकामना प्रमुख मानिन्छ ।

पार्थिव लिङ्ग संख्या यस्तो हुनुपर्छ ः

बुद्धि प्राप्तिका लागि : १०००

धन प्राप्तिका लागि : १५००

वस्त्र र आभूषणका लागि : ५००

भूमि प्राप्तिका लागि : १०००

करुणा र दया प्राप्तिका लागि : ३०००

तीर्थयात्राको इच्छा : ४०००

मोक्ष प्राप्तिका लागि : १ करोड 

निष्काम भावले पूजन गर्दा मोक्ष प्राप्त हुन्छ । पार्थिव लिंगको पूजा करोडौं यज्ञको बराबर फलदायी मानिन्छ ।

विश्लेषणः

यो कथा र संस्कृतिक मान्यता हिन्दू धर्ममा शिवलिङ्गको महत्वलाई गहिराइमा बुझाउँछ । 

शिवको निराकार रूप लिङ्गमार्फत ब्रह्माण्डको प्रतीकको रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ । यो केवल पूजा होइन—भक्तिको चरम सीमा हो, जहाँ सत्यको महिमा र असत्यको दण्ड स्पष्ट देखिन्छ । पार्थिव लिङ्ग कलियुगमा सबैभन्दा प्रभावशाली मानिन्छ, जसले सामान्य मानिसहरूलाई पनि धर्म, भक्ति र मुक्ति प्राप्तिको मार्गमा उभ्याउने सामर्थ्य राख्दछ ।