प्रकाश सायमीको पछिल्लो पुस्तक ‘कोलाहलको कोलाज’को समीक्षा प्रस्तुत गर्ने जमर्को गरिएको छ । ‘यादहरूको कोलाज’ र रचनात्मक गद्यः हो । शीर्षक आफैमा, ‘कोलाहलको कोलाज’ जसलाई ‘ए कोलाज अफ नाइज’मा अनुवाद गरिएको छ, महत्वपूर्ण छ । फ्रान्सेली उत्पत्तिलाई ध्यानमा राख्दै ‘छरेर रहेको विषय बस्तुलाई जोड्नुलाई कोलाज भनिन्छ’ भन्ने कुरामा जोड दिन्छ । सायद कोलाजले छरिएको कुरामा जोडिने कुरालाई जनाउँछ ।
हालै सार्बजनिक गरिएको पुस्तकलाई सायमीको “सिर्जनात्मक गध्य कृति’’ (सिर्जनात्मक गद्य कार्य) र उनका छरिएका सम्झनाहरूको संग्रहको रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ । यसलाई समय, व्यक्ति, घटनाहरू, र सायमीको रचनात्मक कार्य र व्यक्तिगत छवि भित्रको आफ्नो व्यावसायिक जीवनबिचको सम्बन्धको सुन्दर “कोलाज’’(कोलाज)को रूपमा वर्णन गर्न सकिन्छ ।
यस कोलाजको रचना गर्ने विविध तत्वहरू विस्तृत रहेका छन् । “रहरले कोलाज, इच्छा, आकाङ्ले डोराएको कोलाज, साहित्यकार निर्माण लोभ्य कोलाज, नाटकको रङ्गमंजेजबाट काँचको पर्दामा उत्कृष्ट चित्रण भिन्न कोलाज, आवाज कोलाज, देशको विभिन्न भागको आवाजकोमा रम्य जन्मजात व्यक्तिको जन्म कोलाज, देशको विभिन्न भागमा अन्तर्वार्ताको अन्तर्वार्ता कोलाज हो ।
‘कोलाहलको कोलाज’ चाहनाबाट जन्मेको, चाहना र आकांक्षाको नेतृत्वमा, लेखक को सिर्जनाले मंत्रमुग्ध भएको, रंगमञ्चदेखि रजत पर्दामा अभिनयसम्मको कोलाज, ध्वनिको दुनियाँमा रमाइलो मनको कोलाज, आन्तरिक संवादको कोलाज, विदेशका विभिन्न क्षेत्रका व्यक्तित्वसँग जोडिएका महत्वपूर्ण अन्तरक्रियाको कोलाज हो भन्नैपर्छ ।
सायमीको साहित्यिक यात्रामा कोसेढुंगाः
“कोलाहलको कोलाज’’लाई सायमीको तेह्रौं कृतिको रूपमा चिनिन्छ, जसमा “वर्षादी दिनहरू’’ र नारायण गोपालसँग सम्बन्धित कामहरू सहित अन्य बाह्र कृतिहरू पछि यो कृति आएको बुझिन्छ ।
पहुँच र मूल्यः
पुस्तक तुलनात्मक रूपमा छोटो छ, १८६ पृष्ठहरू समावेशछन्, र एकै पटकमा पढ्न सकिन्छ । सामग्री र प्रयासलाई ध्यानमा राखेर ४२५। रुपैयाको मूल्य उचित ठान्नु पर्चा ः कन्टेन्ट र मेहनत अनुसार मूल्य ठिकै हो ।
व्यक्तिगत समर्पणः
यो पुस्तक सायमीको जीवन साथी अन्जली सुब्बालाई समर्पित छ, जसलाई समीक्षकले उनको लागि पहिलो हुनसक्छ, जुन उनको अघिल्लो अभ्यासबाट सम्भावित प्रस्थानको प्रतिनिधित्व गर्दछ । यो उनको पुस्तक पटकथा यस जोडमा क्रम भंग हो कि ?
पुस्तक र पढाइको लागि प्रेमः
पुस्तक र पढाइप्रति सायमीको गहिरो लगाव पुस्तकको सुरुबाटै प्रष्ट हुन्छ, जहाँ उनले “पहिलो पुस्तक, दोस्रो साथी र प्रेम’’ (पहिलो पुस्तक, दोस्रो साथी र तेस्रो प्रेम) उद्धृत गरेर लेख्छन् ।
व्यक्तिगत उपाख्यान र अनुभवहरूः
“मेरो जीवन क्यालेन्डर’’ शीर्षकको अध्याय अन्तर्गत, सायमीले आफ्नो बाल्यकालका कठिनाइहरू, नख्खु स्कूलबाट आफ्नो शैक्षिक यात्रा, राजनीतिक पुस्तकहरू पढ्ने, र रजनीश र कृष्णमूर्ति जस्ता व्यक्तित्वहरूको पुस्तक अध्ययन गर्ने कुरा गर्छन् ।\
उनले थोरै रकम बचत गरेर पुस्तकालय स्थापना गर्ने आफ्नो अनुभव पनि दोहो¥याउँछन् तत्कालीन अवस्थामा १, २ रुपैयाँको जोहो गरेर पुस्तकालय खोलेको अनुभव प्रष्ट पारेका छन् ।
“अजर अमर रातहरू’’ (अमर रातहरू) खण्डले मिडियामा उनको संघर्ष र अनुभवहरूलाई स्पष्ट रूपमा चित्रण गर्दछ, जुन समीक्षकको विश्वास छ कि वर्तमान सन्दर्भमा धेरै सान्दर्भिक छ ।
नारायण गोपालको प्रभावः
सायमीमा स्वर सम्राट तथा गायक नारायण गोपालको महत्त्वपूर्ण प्रभावलाई प्रकाश पार्दछ । उनले बब डिलनको आत्मकथा सुने र नारायण गोपालको नाम बारम्बार पुस्तकभरि देखा परेको छ ।
यो पुस्तक आफ्नो आत्मकथा लेख्ने क्रममा उल्लेखित छरिएका घटना र घटनाहरूको सङ्ग्रह हो भन्ने आकलन गर्न सकिन्छ ।
पुस्तकमा भारतका प्रसिद्ध गजल गायकहरूसँगको अन्तर्वार्ताको रोचक विवरणहरू समावेश छन्। सायमीले गुला पर्व जस्ता चाडपर्वहरू र अन्य सांस्कृतिक उत्सवहरूलगायत पुरानो काठमाडौंलाई जीवन्त रूपमा वर्णनगरेका छन् ।
नेपालप्रति देशभक्ति र समर्पणः
“नेपाल देख्दा चिने जस्तै’’ (नेपालले परिचित अनुहार जस्तो महसुस गरेको) खण्डमा सायमीले नेपालप्रतिको आफ्नो गहिरो माया र विश्वास र विदेशमा अवसरहरू हुँदाहुँदै पनि प्रवास नगर्ने आफ्नो निर्णय व्यक्त गरेका छन् ।
साहित्य र सिनेमा संग संलग्नताः
पुस्तकले शंकर लामिछाने, देव आनन्द, गुलजारलगायत प्रसिद्ध साहित्यिक र चलचित्र व्यक्तित्वहरू र मितेरी संगीतका मुख्य व्यक्तित्वहरू, विशेषगरी गीतकार र संगीतकार गोपाल योन्जन र नारायण गोपालसँगको उनको घनिष्ठ सम्बन्धको बारेमा विशेष आलेख लेखेका छन् र निकै चाखलाग्दो समेत छ ।
साहित्यिक चित्रहरूमा प्रतिबिम्बः
“प्रेमको समाधिमाः साहिर’’ (प्रेमको चिहानमाः साहिर) खण्डमा सायमीले कवि पन्त, निराला र प्रसादलाई प्रतिबिम्बित गरेर सुरुवात गरेका छन् ।
आलोचनात्मक परिप्रेक्ष्य र सुझावहरूः
चर्चित साहित्यकार , लेखक सायमीले पुस्तकको शीर्षकलाई यसको विविध सामग्रीका साथ न्याय गरेको स्वीकार गर्दै, समीक्षकले छरिएका सम्झनाहरूलाई विषयगत रूपमा व्यवस्थित गर्नाले यसलाई अझ प्रभावकारी बनाउन सक्ने सुझाव दिन सकिन्छ क्ष् “क्षेत्रगत्त छरिएर रहेका याद आए धेरै प्रभावकारी हुनेछ’’ (तर छरिएका सम्झनाहरू अझ प्रभावकारी भएको भए यो क्षेत्रगत हुन्थ्यो)। “कृति सङ्ग्रहणय छ’’ (एक सङ्कलनयोग्य काम) भनेर वर्णन गर्न सकिन्छ ।
निष्कर्षः
समग्रमा, “कोलाहलको कोलाज’’लाई “कोलाज’’ढाँचामा प्रस्तुत गरिएको प्रकाश सायमीका विविध सम्झना र अनुभवहरूको एक आकर्षक र पहुँचयोग्य संग्रहको रूपमा चित्रण गरेको छ । यसले उनको व्यक्तिगत जीवन, साहित्य, संगीत, सिनेमासँगको उनको संलग्नता र काठमाडौं र नेपालसँगको उनको गहिरो सम्बन्धको अन्तर्दृष्टि प्रदान गर्दछ । जबकि सामग्रीको बिस्तृतता को कदर गर्दछ, यो सुझाव दिन सकिन्छ कि थप विषयगत प्रस्तुति ले यसको प्रभाव अझ बढी हुने थियो ।
कोलाहलको कोलाज वास्तवमा प्रकाश सायमी को रचना विधा र व्यक्ति विम्बभित्रको समय, व्यक्ति, घटना, कार्यक्षेत्र बीचको सुन्दर सम्बन्धको कोलाज हो भन्नुमा अत्युक्ति नहोला । रहरले जन्माएको कोलाज, इच्छा, आकांक्षाले डोर्याएको कोलाज, साहित्यकारहरूको सिर्जनाले लोभ्याएको कोलाज, नाटकको रङ्गमञ्जदेखि काँचको पर्दामा उत्रिएको अभिनयको कोलाज, आवाजको दुनियाँमा रमाएको मनको कोलाज, देश विदेशका विभिन्न क्षेत्रका महत्त्वपूर्ण व्यक्तिहरूसँगको सत्सङ्गको कोलाज लगायत विभिन्न पक्षसँग जोडिएका अन्तरमन सँगको साक्षात्कारको कोलाज हो ’कोलाहलको कोलजझ भन्नु पर्ने हुन्छ ।
र, यी सबै कोलाजहरूको संग्रह यही काठमाडौँमा रमाइरहेको मनको हो, जुन कुरा उनले आफ्नो पुस्तकमा प्रसंग लेखेर प्रतिबिम्बित गरेका छन् । सो पढ्दा लक्ष्मी प्रसाद देवकोटाको भनाई विदेश भनेको सपना हो, नेपालमा हजारौ निअग्रा फल्स छन् आदि लेखको स्मरण हुन्छ ।
कृति सङ्ग्रहणीय छ र सो को प्रकाशक एडुकेसनल पब्लिशिंग हाउसलाई र यसमा संलग्न सबैमा आभार र फेरि पनि लेखक प्रकाश सायमीलाई अपार बधाई, तथा शुभ कामना सहित, कोलाहलको कोलाजलाई । (साँघु साप्ताहिक, २०८१ चैत २५)
प्रतिकृया दिनुहोस