डा. मनमोहन सिंह, दूरदर्शी नेता र अर्थशास्त्री, ९२ वर्षको उमेरमा असामयिक निधन भएका छन्। उनका योगदानलाई विश्वभर श्रद्धाञ्जली अर्पण गरिएको छ। नेताहरूले एक अर्थशास्त्री र राजनीतिज्ञको रूपमा उनका सुधार र दिगो विरासतको सम्झना गर्दै, लोकतन्त्रप्रतिको समर्पण र विश्व मित्रतालाई विशेष रूपमा स्मरण गरेका छन्।
नेपालका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले सिंहलाई विवेक र नम्रताले प्रभाव पारेको 'दूरदर्शी नेता' मान्दै गहिरो दुःख व्यक्त गरेका छन्। ओलीले नेपाल र भारत बीचको घनिष्ठ सम्बन्धलाई चिरस्थायी रूपमा सम्झिरहने कुरामा जोड दिएका छन्।
सिंहको शासनको अन्त्यतिर, जब खिल राज रेग्मी प्रधानमन्त्री थिए, उनले नेपाल भ्रमण गर्ने इच्छा व्यक्त गरेका थिए, तर दुई कार्यकालमा एक पटक पनि नेपाल भ्रमण गरेनन्। नेपाल र भारतका बीचको सम्बन्धमा उनका योगदान अत्यन्त महत्वपूर्ण छन्। १९९१ मा भारतको आर्थिक स्थिति जटिल थियो र डा. सिंहको नेतृत्वमा भारतले उदारीकरण र वैश्वीकरणका पथमा महत्वपूर्ण कदम चाल्यो। उनले राष्ट्रको मानसिकता पुँजीवादविरुद्ध भए पनि, सही नीति अपनाएर भारतलाई नयाँ आर्थिक दिशामा अघि बढाए।
भारतका तत्कालीन प्रधानमन्त्री नरसिम्हा रावले डा. सिंहको आर्थिक क्षमता र नेतृत्वको महत्वलाई महसुस गरेका थिए। सन् १९९१ को सरकारमा सिंहको योगदानका कारण उनलाई २००४ मा प्रधानमन्त्री बन्ने अवसर मिलेको थियो।
नेपाल–भारत सम्बन्ध र डा. सिंहको योगदान:
नेपालको राजनीतिक संक्रमणकालमा डा. सिंहको कार्यकालमा भारत र नेपाल बीच महत्वपूर्ण कूटनीतिक पहलहरू भएका थिए। राजतन्त्रबाट गणतन्त्रमा नेपालको परिवर्तनमा भारतको भूमिका महत्वपूर्ण रहेको थियो। यस अवधिमा सिंहले नेपालका नेताहरूसँग संवाद गर्दै, भारतको समर्थन, ऋण माफी र शान्तिपूर्ण शक्ति हस्तान्तरणका लागि कूटनीतिक प्रयासहरू गरेका थिए।
द्विपक्षीय लगानी प्रवर्द्धन र संरक्षण सम्झौता (BIPPA) र प्रबुद्ध व्यक्ति समूह (EPG) का स्थापना पनि यस अवधिमा महत्त्वपूर्ण सम्झौताका रूपमा रहेको छ।
सिंहको नेतृत्वमा भारतले नेपालको लोकतान्त्रिक विकास र स्थिरता समर्थन गरेको देखिन्छ। २००४ देखि २०१४ सम्मको कालखण्डमा, नेपालको राजनीतिक संक्रमणमा भारतको योगदान अनिवार्य थियो। सिंहको सरकारको आर्थिक सहयोग नेपालमा महत्वपूर्ण थियो, जस्तै २००६ मा गिरिजाप्रसाद कोइरालाको भारत भ्रमणको समयमा १ अर्ब ७२ करोड रुपैयाँको सैन्य ऋण माफ गर्नु।
नेपालको राजनीतिक परिवर्तनमा भारतको दृष्टिकोण:
नेपालको राजतन्त्रबाट गणतन्त्रमा संक्रमणको समय डा. सिंहले नेपालको राजनीतिक निर्णय विदेशी हस्तक्षेपबिना नेपाली जनताले गर्नुपर्छ भन्ने विश्वास राख्ने गर्थे। उनले नेपाललाई शान्ति, स्थायित्व र बहुदलीय लोकतन्त्रको लागि निर्णायक सहयोग पुर्याएका थिए। सन् २००५ मा दिल्लीमा सात दलीय गठबन्धन र माओवादी बीचको १२ बुँदे सहमति पनि उनको सरकारको पहलको नतिजा हो।
नेपाल–भारत सम्बन्धमा भविष्यका प्रयासहरू:
मनमोहन सिंहको कार्यकालमा नेपाल–भारत सम्बन्धमा प्रगति भएको भए पनि केही पहलहरू अधुरै छन्, जस्तै विप्पा सम्झौता र प्रबुद्ध व्यक्ति समूह (EPG) प्रतिवेदनको कार्यान्वयन। यी सिफारिसहरू अझै पूरा हुन बाँकी छन्। तथापि, डा. सिंहको नेतृत्वले दुई देशबीचको विश्वास र सहकार्यको आधार तयार गरेको छ।
निष्कर्ष:
समग्रमा डा. मनमोहन सिंहको विरासत बहुआयामिक छ। उनका शान्त कूटनीति, लोकतन्त्रको प्रति प्रतिबद्धता र साझा भविष्यका लागि दृष्टिकोणले दुई राष्ट्र नेपाल र भारत बीच बलियो र सहयोगी सम्बन्धको जग बसाएको छ। केही पहलहरू अधुरै रहँदा पनि उनका योगदानहरूले नेपाल र भारत बीचको सम्बन्धलाई नयाँ उचाइमा पुर्याएको छ।
प्रतिकृया दिनुहोस