नेपाल, सिंगापुर जस्तै, दुई ठूला छिमेकीहरू—भारत र चीन—को बीचमा अवस्थित एक सानो, तर रणनीतिक रूपमा महत्वपूर्ण राष्ट्र हो। यस्ता परिस्थितिमा नेपालको स्वतन्त्रता, सार्वभौमिकता र स्थायित्व सुनिश्चित गर्नका लागि एक सक्षम, व्यावसायिक र अनुशासित सशस्त्र बलको आवश्यकता अनिवार्य छ।
सिंगापुरले आफ्नो स्वतन्त्रता प्राप्त गरेपछि कसरी शून्यबाट सुरुवात गरेर एक सक्षम सेना निर्माण गर्यो भन्ने उदाहरण नेपालका लागि एक प्रेरणादायी मार्गदर्शन बन्न सक्छ। १. स्पष्ट राष्ट्रिय सुरक्षा दृष्टिकोण आवश्यक
सबैभन्दा पहिले, नेपालले एक स्पष्ट राष्ट्रिय सुरक्षा रणनीति तय गर्नुपर्छ। यसमा समेटिनुपर्ने कुराहरू:
सम्भावित सुरक्षा चुनौतीहरू के–के छन् ? (सीमा सुरक्षा, प्राकृतिक विपद्, आतंकवाद, साइबर सुरक्षा आदि)
सेनाको भूमिका के हुनुपर्छ? (राष्ट्रिय रक्षा, विपद् व्यवस्थापन, शान्ति स्थापनामा भूमिका आदि) । के–कस्ता संरचना र स्रोत आवश्यक पर्छ ?
सिंगापुरले राष्ट्रको सुरक्षा कुनै विकल्प नभई जीवन र अस्तित्वको आधार हो भन्ने दृष्टिकोण अपनाएको थियो। नेपालले पनि दीर्घकालीन स्थायित्वका लागि सुरक्षामा लगानी गर्नुपर्छ।
२. सशस्त्र बलको सुधार र आधुनिकीकरण
नेपालसँग पहिले देखिनै राष्ट्रिय सेना छ, तर यसलाई समयअनुकूल आधुनिकीकरण गर्न आवश्यक छ:
प्रशिक्षण: आधुनिक रणनीति, प्रविधि र सिमुलेशन अभ्यासमा आधारित प्रशिक्षणको विकास ।
प्रविधि: संचार, निगरानी, साइबर सुरक्षामा लगानी
साजसज्जा: नेपालको भौगोलिक बनावटअनुसार उपयुक्त, हल्का, र भरपर्दो उपकरण
संरचना: पेशेवर, गैर–राजनीतिक, उत्तरदायी र पारदर्शी सैन्य संगठन
सिंगापुरले जस्तै, नेपालले पनि सानो तर कुशल, उच्च–प्रशिक्षित र अनुशासित सेना निर्माणतर्फ ध्यान दिनुपर्छ।
३. राष्ट्रिय सेवा प्रणालीको अवधारणा
सिंगापुरले सबै युवाहरूलाई अनिवार्य राष्ट्रिय सेवा (National Service) मा सहभागी गराउने नीति लागू गर्यो। यसले: देशभक्तिपूर्ण भावना जगायो
सेना सुदृढ भयो
राष्ट्रिय एकता र अनुशासनमा सहयोग पुर्यायो
नेपालले पनि सान्दर्भिक अध्ययनपश्चात आफ्नै आवश्यकता अनुसारको राष्ट्रिय सेवा कार्यक्रम विकास गर्न सक्छ, जसमा सैन्य तालिमका साथै विपद् व्यवस्थापन, नागरिक सेवा र राष्ट्रिय परियोजनाहरूमा सहभागिता समावेश गरिन सक्छ। ४. सन्तुलित कूटनीति र अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य
सिंगापुरले विभिन्न देशहरूसँग सैन्य तालिम, प्रविधि आदान–प्रदान र सहकार्य गरे पनि एक देशमा निर्भर भएन। नेपालले पनि:
भारत, चीन, र अन्य तटस्थ मित्र राष्ट्रहरूसँग सैन्य सहकार्य बढाउन सक्छ
अधिकाधिक सैनिकलाई विदेशी तालिममा पठाउने
अन्तर्राष्ट्रिय शान्ति मिसनहरूमा सक्रिय सहभागी हुन सक्छ
तर सबै कुरामा नेपालको आफ्नै राष्ट्रिय हित र सन्तुलन कायम रहनु अत्यावश्यक हुन्छ।
५. सेना राष्ट्र निर्माणमा पनि सक्रिय
नेपालको भूगोल र सामाजिक बनावटका कारण सेना केवल सुरक्षामा सीमित नभई:
दुर्गम स्थानहरूमा पूर्वाधार विकास
विपद् राहत र उद्धार
स्वास्थ्य, शिक्षा र जनचेतनामा योगदान
यस्ता कार्यले सेनाप्रति नागरिकको विश्वास, सम्मान र सहकार्य बढाउनेछ। ६. आत्मनिर्भरता तर्फको पाइला
सिंगापुरले आफ्नो रक्षा क्षेत्रमा आत्मनिर्भर बन्न सुरुआत गर्यो—स्वदेशमै पोशाक, साना हतियार र संचार उपकरण उत्पादन गर्न थाले। नेपालले पनि:
स्थानीय स्रोत साधनको प्रयोग
लघु उद्योगहरूमार्फत सैन्य सामग्रीको उत्पादन
अनुसन्धान र प्रविधि विकासमा लगानी
यस्ता प्रयासहरूले दीर्घकालीन आत्मनिर्भरता र स्वाभिमान दुवै बलियो बनाउनेछन्।
निष्कर्ष
नेपाल शान्तिप्रिय राष्ट्र हो। तर शान्ति रक्षा गर्न बलियो सुरक्षा संयन्त्र अनिवार्य हुन्छ। सिंगापुरले देखाएको मार्ग जस्तै, नेपालले पनि दृढ नेतृत्व, दीर्घदृष्टि, राष्ट्रिय एकता र सन्तुलित रणनीतिबाट एक सक्षम र विश्वासिलो सशस्त्र बल निर्माण गर्न सक्छ।
यो यात्रा सजिलो नहुन सक्छ, तर सही सोच र कार्यदिशाले गर्दा नेपाल पनि स्वाभिमानी, सक्षम र सुरक्षित राष्ट्र बन्ने दिशामा अग्रसर हुन सक्छ।
प्रतिकृया दिनुहोस