नेपाल संवैधानिक बहस, कूटनीतिक अन्योल, आर्थिक संकट र जनतामा बढ्दो राजनीतिक वितृष्णाको मोडमा छ । यस्ता घडीमा यस्ता राष्ट्रसेवकहरू सम्झनलायक हुन्छन्, जसले विचार, विवेक र नीतिका माध्यमबाट देशलाई मार्गदर्शन गरे । डा. भेषबहादुर थापा त्यही अनुकरणीय व्यक्तित्व हुन्–जसले बैंकिङ सुधारदेखि परराष्ट्र नीति निर्माण, अर्थतन्त्र सन्तुलनदेखि भारतसँगको जटिल सम्बन्ध व्यवस्थापनसम्म नेपाललाई गहिरो सेवा दिनुभयो ।
अहिले जब नेतृत्व राजनीतिक गालीगलौजमा सीमित छ, अनि राज्य संयन्त्र गम्भीर नीतिविहीन दिशाहीनतामा छ, त्यस्तो बेला थापा–दृष्टिकोण अझै सान्दर्भिक र समयसापेक्ष देखिन्छ ।
१. पाँच दशकको राष्ट्रसेवा : शब्दभन्दा बढी कर्म
डा. थापा नेपाली जनताको नजरमा हाइप्रोफाइल नेताका रूपमा चिनिनुभएन, तर कूटनीतिक वृत्त र नीति निर्माताको दुनियाँमा उहाँको हैसियत उच्च छ ।
उहाँले सम्हाल्नुभएको प्रमुख जिम्मेवारीहरूः नेपाल राष्ट्र बैंकको गभर्नर : मौद्रिक नीतिको स्थायित्व, बैंकिंग क्षेत्रको अनुशासन, वित्तीय सुधार ।
अर्थमन्त्री : राजस्व पारदर्शिता, दीर्घकालीन आर्थिक योजना, बजेट सुधार ।
परराष्ट्रमन्त्री : स्वतन्त्र र सन्तुलित विदेश नीति र रणनीतिक छिमेकीहरूसँग संवाद ।
नेपालका राजदूत (भारत, अमेरिका, राष्ट्रसंघ) ः नेपालको कूटनीतिक हैसियत सुदृढीकरण ।
हरेक जिम्मेवारीमा उहाँको शैली संयम, संयन्त्रगत सुधार र गहिरो दूरदृष्टिमा आधारित रह्यो ।
२. इपीजी प्रतिवेदन : थापाको कूटनीतिक उचाइ
नेपाल–भारतबीचको दशकौँ पुरानो सन् १९५० को सन्धि, सीमाना, सुरक्षा, पारवहन र जनस्तरको सम्बन्ध पुनरावलोकन गर्न गठन गरिएको प्रख्यात व्यक्तित्व समूह (इपीजी)मा डा. थापा नेपालको नेतृत्वकर्ता हुनुहुन्थ्यो ।
उहाँको संयोजनमा तयार भएको प्रतिवेदन दुवै देशले स्वीकार गरिसके पनि भारतको ढिलासुस्तीले यो प्रतिवेदन अझै सार्वजनिक भएको छैन । यो दस्तावेज केवल ‘इपीजी रिपोर्ट’ होइन, यो नेपालका दीर्घकालीन हितको राजनीतिक–कूटनीतिक रोडम्याप हो । अब यसलाई सार्वजनिक र कार्यान्वयन गर्ने दबाब संस्थागत रूपमा निर्माण हुनु आवश्यक छ ।
३. थापा शैली : विवेक, संयमता र सन्तुलन
थापाले कहिल्यै उग्र नारावादी बाटो रोजेनन् ।
उहाँको सोच थियो–भूराजनीतिक नारा होइन, भू–आर्थिक निर्णय देश विकासको केन्द्रमा हुनुपर्छ ।
यो सोचले यस्तो बाटो देखाउँछ :
समावेशी आर्थिक नीति र
सामाजिक स्थायित्व
रणनीतिक संवाद र
सन्तुलित छिमेकी सम्बन्ध
विवेकशील परराष्ट्र नीति र
राष्ट्रिय स्वाभिमानको रक्षा
अर्थात, आज पनि थापाको कार्यशैलीले नेपालको विकास र कूटनीतिक हैसियत बलियो बनाउने आधार दिन्छ ।
४. विगतका घाउ र भविष्यको सम्भावना
नेपालले २०५२–२०६२ को सशस्त्र द्वन्द्व भोग्यो । यदि त्यसबेला राजनीतिले आर्थिक सुधारलाई प्राथमिकतामा राखेको भए, थापाहरूको सुझाव सुनेको भए, सम्भवतः द्वन्द्व टार्न सकिन्थ्यो ।
थापाको सोच थियो–“शान्ति र विकास एकअर्काका पूरक हुन् ।’’ त्यसैले आजको नेतृत्वले आर्थिक, कूटनीतिक र नीतिगत स्थायित्वतर्फ ध्यान नदिने हो भने इतिहास दोहोरिन सक्छ ।
५. शब्द होइन, व्यवहारमा देखिने सम्मान
डा. थापाको योगदानको कदर भाषण र बयानमा सीमित राख्नु भनेको भावी पुस्तालाई पनि धोका दिनु हो । उहाँप्रति सम्मान देखाउनका लागि :
इपीजी प्रतिवेदन सार्वजनिक गर्न दवाब दिनुपर्छ,
नैतिक र पारदर्शी शासन प्रणालीको अभ्यास थालिनुपर्छ,
युवा सशक्तिकरण, शिक्षा, पूर्वाधारमा लगानी बढाइनुपर्छ,
समावेशी राजनीति र राष्ट्रिय एकताको भावना पुनःस्थापना गर्नुपर्छ ।
त्यसपछि मात्रै डा. थापाको आदर्श ‘बोलिने’ होइन ‘बाँचिने’ मूल्य बन्न सक्नेछ ।
६. निष्कर्ष : ध्वस्त राजनीतिभित्र एउटा निर्मल अनुहार
राजनीतिक दलहरू जब दिशाहीन छन्, तब डा. भेषबहादुर थापा जस्ता गैरराजनीतिक तर दूरदर्शी राष्ट्रसेवकको योगदान स्मरणीय हुन्छ ।
अब विचारणीय कुरा के हो भने–के हामी त्यो योगदानलाई केवल सम्मानमूलक वाक्यहरूमा सीमित राख्ने ? कि व्यवहारमा पनि त्यो मार्गदर्शनलाई आत्मसात गर्दै नयाँ नेपालको खाका कोर्ने ? उत्तर हाम्रै सामूहिक विवेकले दिनुपर्ने हो ।
डा. थापाको सारांश तालिका
सेवा क्षेत्र थापाबाट सिक्न सकिने भावी कार्यदिशा
राष्ट्र बैंक गभर्नर मौद्रिक स्थायित्व र वित्तीय सुधार
अर्थमन्त्री समावेशी आर्थिक नीति, पारदर्शी बजेट प्रणाली
परराष्ट्रमन्त्री सन्तुलित र राष्ट्रहितमा आधारित कूटनीतिक नीति
प्रमुख मुलुकमा राजदूत सक्रिय, बुद्धिमत्तायुक्त र सुसंवादयुक्त अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध
इपीजी नेपाली नेतृत्व ऐतिहासिक दस्तावेजको सार्वजनिक कार्यान्वयन
दीर्घकालीन राष्ट्रसेवा समावेशिता, सहिष्णुता र उत्तरदायी शासन प्रणालीको प्रवद्र्धन । (साँघु साप्ताहिक, २०८२ साउन २६)
प्रतिकृया दिनुहोस