काठमाडौं। ललितपुर महानगरपालिको धापाखेलस्थित नागदह ऐतिहासिक, धार्मिक एवम सांस्कृतिक महत्व बोकेको पोखरी हो । प्राकृतिक र सांस्कृतिक दृष्टिले मनमोहक यो पोखरी पर्यटकको पर्खाइमा छ ।

केही समय अगाडि नागदह अवलोकन गर्न आउने आगन्तुकका लागि डुङ्गामा सयर गर्न सकिने व्यवस्था पनि मिलाइएको थियो । तर अहिले न त्यहाँ डुङ्गा चल्छ न त पर्यटकको चहलपहल नै देख्न सकिन्छ ।

ललितपुरको २४ वडामा  अवस्थित यो ऐतिहासिक एवम सांस्कृतिक स्थल पूरै प्रदुषणको चपेटामा छ । पोखरीको पानीमा स्थानीयबासीले खुलमखुल्ला रुपमा लुगा धुने र नुहाउने गर्दछन् । दहको वरीपरी फोहोर देख्न सकिन्छ । 

वेवारिसे अवस्था रहेको उक्त दहको सरसफाइमा सम्बन्धित निकायको ध्यान जान नसकेको नागदह संरक्षण तथा सुधार समितिका पूर्वअध्यक्ष गणेश श्रेष्ठ बताउँछन् ।

कुनै समय आन्तरिक र बाह्य पर्यटकको आकर्षक केन्द्र नागदह अहिले सुनसान रहेको पूर्वअध्यक्ष श्रेष्ठले बताए ।

उनका अनुसार लगभग १३ वर्ष अगाडि बैशाखमा नागदहमा सयर गरिरहेका चार जना यात्रुहरुकाे डुङ्गा डुबेर मृत्यु भएपछि त्रासको वातावरण छ । ‘त्यसबेला डुंगामा पानी छिरेर सयर गरिरहेका यात्रुहरु दहमा डुबेका थिए । त्यसपछि यहाँ त्रासको वातावरण बन्यो । 

त्रासलाई चिर्ने किसिमका गतिविधि गर्न कसैले ध्यान दिएनन् । त्यही समयदेखि नै आन्तरिक र बाह्य दुबै पर्यटकहरु घट्दै गएको हो,’ उनले भने ।

‘१३ बर्ष पहिले डुङ्गामा पानी छिरेर चार जनाको मृत्यु भएको थियो । डुङ्गामा पानी कसरी छिर्यो भन्ने थाहा भएन । तर त्यो काठको डुङ्गा थियो । त्यसबेलादेखि पर्यटकको संख्या घट्दै गयो । 

पर्यटक आकर्षित गराउने गतिविधितर्फ सरकारको पनि ध्यान गएको छैन् । त्रास कम गराउने प्रयास भएको छैन् । नयाँ पिँडीले पनि ध्यान दिएनन्,’ उनले भने ।

लगनखेलबाट नागदह चार–साढे चार किलोमिटर मात्र टाढा रहेको हिसाबले झन धेरै पर्यटक आउनुपर्ने वा चहलपहल हुनुपर्नेमा न्यून हुनु दुःखद  भएको उनले बताए ।

उनले भने,‘लगनखेलबाट नागदह धेरै टाढा पनि छैन् । चार–साढे चार किलोमिटर छ । त्यो हिसाबले त मान्छे टन्नै आउनपर्ने हो, चहलपहल धेरै हुनुपर्ने हो । विगतमा चहलपहल राम्रै थियो । तर अहिले त शून्य नै भन्नुपर्छ ।

नागदहको संरक्षणको लागि पुरै समय दिएर काम गर्ने समिति नआएसम्म केही हुँदैन् र कम्तीमा पनि २० जनाको टीम चाहिन्छ । नागदहलाई व्यवस्थित गर्न, सरसफाईदेखि लुगा धुनेसम्मका कामलाई व्यवस्थित गर्ने काममा युवाहरुले अगुवाई गर्नुपर्छ ।’

बासुकी नागराजको बास भएको विश्वास गरिने नागदहमा बर्षमा दुईपटक भने भव्य मेला लाग्ने गर्दछ । नागपञ्चमी र ऋषिपञ्चमीमा दुई पटक भव्य मेला लाग्ने गरेको श्रेष्ठले बताए ।

पहिलेजस्तो निस्वार्थ भावनाले स्वयंमसेवकको रुपमा काम गर्ने मानिसको अभाव हुँदा पनि नागदहमा आन्तरिक र बाह्य दुवै पर्यटक खस्किँदो अवस्थामा रहेको उनको ठम्याई छ ।

राज्यले सिस्टममा र कागजी रुपमा जति व्यवस्था गरेपनि व्यवहारिक रुपमा त्यसको कार्यान्वयन गर्न नसकेको उनको गुनासो छ । ऐतिहासिक पोखरीहरुलाई कसरी संरक्षण र प्रवर्द्धन गर्ने भन्ने राज्यको दृष्टि नै सही नभएको उनको भनाई छ ।

‘नेपालमा सिस्टम छ तर कागजमा सिमित छ । व्यवहारिक कार्यान्वयन छैन् । पाँच छ महिना अगाडि समितिलाई पुनःगठन गरिएको थियो । जुन आफै दर्ता छैन् । स्वंयमसेवकहरुको अभाव छ । पोखरीहरुलाई कसरी संरक्षण र संर्द्धन गर्ने भन्ने राज्यको दृष्टि नै छैन्’, उनले भने ।

नागदह ५२ रोपनी क्षेत्रफलमा रहेको भन्ने गरिन्छ तर आफूले धेरै पटक नाप्दा ५० रोपनी दुई आना क्षेत्रफलमा रहेको पाइएको उनले बताए ।