यस ब्रह्माण्डको उत्पत्ति नै यस विश्वमा देखिने सम्पूर्ण तत्वहरूको मूल कारक हो। यसको उत्पत्ति विषयमा प्राचीनतम वैदिक ग्रन्थ ऋग्वेदमा स्पष्ट र गहिरो विश्लेषण गरिएको छ। ऋग्वेदको दशौं मण्डलको १२९ औं सूक्तलाई 'नासदीय सूक्त' भनिन्छ, जसमा सृष्टिको आरम्भिक अवस्था र रहस्यबारे चर्चा गरिएको छ।
हिन्दू दर्शन अनुसार प्रकृतिलाई नै ब्रह्माण्ड सञ्चालित गर्ने दैवी शक्ति मानिन्छ। चराचर जीव, वनस्पति, जल, वायु, आकाश, अग्नि, यम आदि समस्त तत्वलाई प्रकृतिको अंश मानिएको छ।
यस सिद्धान्तबाट पुष्टि हुन्छ कि पदार्थ ऊर्जा हो, र ऊर्जा नै ब्रह्माण्डको मूल हो–जुन वैदिक दृष्टिकोणको “परब्रह्म” अथवा “शक्ति” सँग मेल खान्छ।
नवीन खगोलयन्त्र ‘James Webb Space Telescope’ बाट प्राप्त तथ्यहरू
ब्रह्माण्ड Big Bang पश्चात तुरुन्तै पूर्ण विकसित अवस्थातिर गयो भन्ने प्रमाण भेटिएका छन्।
त्यसबेला ब्रह्माण्ड 'Plasma State' मा थियो, जुन लाखौं डिग्री सेल्सियस तापमानको थियो।
Plasma बाट नै हाइड्रोजन ग्यास, अनि अन्य ग्यासीय संरचनाहरू उत्पन्न भए।
ऋग्वेद १० मण्डलमा विभाजित छ, र प्रत्येक मण्डलमा विभिन्न देवताहरूसँग सम्बन्धित मन्त्रहरूको संकलन छ। ऋग्वेदकै दशौं मण्डलको १२९ औं सूक्तमा सृष्टिको उत्पत्तिबारे अत्यन्तै गहन विश्लेषण गरिएको छ।
वेदको संरचना र उत्पत्ति
वेदको उत्पत्तिबारे विष्णुपुराणमा उल्लेख छ कि भगवान विष्णुले नै सर्वप्रथम वेदको सृष्टि गरेका हुन् र ब्रह्माले त्यसलाई प्रतिपादन गरेका हुन्। पछि द्वापर युगमा ऋषि वेदव्यासले वेदलाई चार भागमा विभाजन गरेका थिए – ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद र अथर्ववेद।
वेदहरू प्रारम्भमा श्रुति परम्परामा, गुरु-शिष्यको माध्यमबाट, मौखिक रूपमा प्रसारित हुन्थे। पछिपछि भोजपत्र, ताम्रपत्र आदिमा लेखिन थाले। हाल पाइएको प्रमाण अनुसार यी वेदहरू करिब इस्वी पूर्व १५००–२००० को आसपास अस्तित्वमा थिए।
नासदीय सूक्त – ब्रह्माण्डको आरम्भिक रहस्य
नासदीय सूक्तमा सातवटा मन्त्र छन्, जसमा सृष्टिको आदि-अवस्था, ब्रह्माण्ड पूर्वको अन्धकार, अविनाशी तत्वको चेतना, र सृष्टि प्रक्रिया बारे प्रश्नमूलक तर गहन शैलीमा वर्णन गरिएको छ।
उदाहरण:
प्रथम मन्त्र:
“नासदासीन्नो सदासीत्तदानीं...”
अर्थात्, सृष्टिपूर्व न सत थियो, न असत; न आकाश थियो, न मृत्यु-अमरताको भेद; केवल अज्ञात, अगम्य अन्धकार थियो।
सप्तम मन्त्र:
“इयं विसृष्टिर्वत आबभूव...”
अर्थात्, सृष्टि कसरी र कहाँबाट भयो, सायद सृष्टिकर्ता परमेश्वर स्वयंलाई पनि थाहा छैन।
यस सूक्तको अनुवाद र विश्लेषण ‘ऋग्वेद संहिता’ पुस्तकमा श्री तिलक प्रसाद लुइँटेलले सरल भाषामा प्रस्तुत गर्नुभएको छ, जसलाई विद्यार्थी पुस्तक भण्डारले प्रकाशित गरेको छ।
दुर्गा सप्तशतीमा वर्णित सृष्टिको रहस्य
‘श्री दुर्गा सप्तशती’ अन्तर्गत प्राधानिक रहस्य अध्यायमा ब्रह्माण्डको उत्पत्तिको स्रोत 'आदिशक्ति' अर्थात् 'श्री महालक्ष्मी'लाई मानिएको छ।
सर्वप्रथम निराकार, निर्गुण आदिशक्ति ‘महालक्ष्मी’को प्रादुर्भाव भयो।
ती आदिशक्तिबाट महाकाली र महासरस्वती उत्पन्न भए।
यस त्रिदेवी त्रिपाठीबाट ब्रह्मा–सरस्वती, विष्णु–लक्ष्मी, र महेश्वर–पार्वतीको जोडी बने।
यी जोडीहरूको कार्यक्षेत्र यस प्रकार उल्लेख गरिएको छ:
देवी–देवता कार्यक्षेत्र ब्रह्मा – सरस्वती सृष्टि र प्रजनन प्रक्रिया
विष्णु – लक्ष्मी पालन, वातावरण संरक्षण
महेश – पार्वती संहार, प्रलयको कार्य
यस धार्मिक संरचनालाई वैज्ञानिक दृष्टिकोणबाट हेर्दा पनि यिनमा यथेष्ट मिल्दोजुल्दो विचार पाइन्छ – सृष्टि, संरक्षण र विनाश।
हिरण्यगर्भ सूक्त – सृष्टिको सुवर्ण बीज
ऋग्वेदको दशौं मण्डलको १२१ औं सूक्त 'हिरण्यगर्भ सूक्त' मा ब्रह्माण्डको उत्पत्ति 'हिरण्यगर्भ' (सुवर्णमय अण्ड) बाट भएको भनिएको छ।
प्रथम मन्त्र:
“हिरण्यगर्भः समवर्तताग्रे...”
अर्थात्, सृष्टिको आरम्भमा हिरण्यगर्भ नामक एक दिव्य, स्वस्फूर्त तत्व उत्पन्न भयो, जसबाट सम्पूर्ण पृथ्वी र आकाशको आधार निर्माण भयो।
हिरण्यगर्भ अण्डाकार र तेजोमय वस्तुको रूपमा वर्णन गरिएको छ, जुन आजको खगोलशास्त्र अनुसार सृष्टिको प्रारम्भमा रहेको ‘अत्यधिक तापयुक्त, उच्च घनत्व’ अवस्था – Big Bang सिद्धान्तसँग मिल्दोजुल्दो देखिन्छ।
वैज्ञानिक दृष्टिकोण – धर्म र विज्ञानको संगम
सृष्टिको उत्पत्तिबारे वैज्ञानिक दृष्टिकोण अनुसार पनि ब्रह्माण्डको उत्पत्ति अत्यन्तै उच्च तापक्रमयुक्त "सिंगुल्यारिटी" बाट भएको मानिन्छ।
आइन्स्टाइनको प्रसिद्ध सिद्धान्त: E = mc²
(E = उर्जा, m = वस्तुको द्रव्यमान, c = प्रकाशको गति)
यस सिद्धान्तबाट पुष्टि हुन्छ कि पदार्थ ऊर्जा हो, र ऊर्जा नै ब्रह्माण्डको मूल हो–जुन वैदिक दृष्टिकोणको “परब्रह्म” अथवा “शक्ति” सँग मेल खान्छ।
नवीन खगोलयन्त्र ‘James Webb Space Telescope’ बाट प्राप्त तथ्यहरू
ब्रह्माण्ड Big Bang पश्चात तुरुन्तै पूर्ण विकसित अवस्थातिर गयो भन्ने प्रमाण भेटिएका छन्।
त्यसबेला ब्रह्माण्ड 'Plasma State' मा थियो, जुन लाखौं डिग्री सेल्सियस तापमानको थियो।
Plasma बाट नै हाइड्रोजन ग्यास, अनि अन्य ग्यासीय संरचनाहरू उत्पन्न भए।
निष्कर्ष – अनन्तको अन्वेषण
वेदका सूक्तहरू – नासदीय, हिरण्यगर्भ – तथा दुर्गा सप्तशतीका आदिशक्ति सम्बन्धी वर्णनहरू – सबैले एउटा साझा संकेत गर्छन् :
ब्रह्माण्डको उत्पत्ति रहस्यमय छ, तर चेतनशील शक्तिबाट नै उत्पन्न भएको हो।
धर्म र विज्ञानको अन्तर होइन, संगम हो – जहाँ वैदिक सूक्तहरू ब्रह्माण्डको उत्पत्तिको दर्शन दिन्छन् भने आधुनिक विज्ञानले त्यसको पुष्टि वा व्याख्या गर्दैछ।
ब्रह्माण्डको आकार अथाहा छ, किनारा छैन, अनि हामीले देख्नेभन्दा पर पनि अनगिन्ती तारा र ग्यालेक्सी छन्। यसै अनन्त ब्रह्माण्डको रहस्य बुझ्न हामी धर्म, दर्शन र विज्ञानको समन्वयमार्फत अघि बढिरहेका छौं।
प्रतिकृया दिनुहोस