काठमाडौंको धापासीमा केही महिनाअघि साँझ आगलागी भएको थियो। करेन्ट सर्ट भएर ह्वारह्वार्ती आगो लागेको थियो। नेपाली सेना, सशस्त्र प्रहरी र नेपाल प्रहरीको टोलीले तीन घण्टाको प्रयासपछि आगो नियन्त्रणमा लिएको थियो। मानवीय क्षति भएन, तर घर पूर्ण रूपमा नष्ट भयो। पछिल्लो समय ग्याँस लिक र करेन्ट सर्ट भएर आगलागीको घटनामा वृद्धि भएको छ।

 घनाबस्तीका कारण दमकल घटनास्थलमा पुग्न नै महाभारत बन्ने गरेको छ। जताततै अव्यवस्थित बस्तीको कारण कुनै दुर्घटना भएमा नियन्त्रण गर्न ठूलो समस्या आउँछ। विशेष गरी जाडो मौसममा यस्ता घटनाहरू बढ्ने गरेका छन्।

लापरवाही र जोखिम

लापरवाहीका कारण आगलागीको जोखिम बढेको छ। अहिले घरघरमा ग्याँस र विद्युतको प्रयोग हुने गरेको छ। थोरै मात्र लापरवाहीले यी सामानहरूले ठूलो धनजनको क्षति गर्न सक्छ। ग्याँसको सिलिण्डरमा अचानक लिक भएर आगलागी या विस्फोट हुने खतरा सधैं रहन्छ। विद्युत तारको सर्ट सर्किट पनि उत्तिकै जोखिमपूर्ण छ। यी दुई कारणहरूले सर्वसाधारणको धन र जीवनलाई संकटमा पार्दै आएका छन्।

काठमाडौं उपत्यकामा तीनदेखि १९ तले घरहरूको घना बस्ती बनेको छ। हरेक तल्लामा ग्याँस र विद्युतको प्रयोग भइरहन्छ। दमकलको गाडी घटनास्थलसम्म पुग्न गाह्रो हुने स्थानहरू छन्। केही वर्ष अघि ललितपुरको धोबीघाटमा आगलागी नियन्त्रण गर्न कठिनाई भएको थियो।

दमकलले घटनास्थलमा पुग्न सकिरहेको थिएन, जसको कारण ठूलो क्षति भयो। उपत्यकाभित्र जोडिएका घरहरूले थप जोखिम बढाएको छ। एउटाको घरको आगो छिट्टै अर्कोको घरमा पुग्न सक्छ। यसले गर्दा सरकारको जिम्मेवारी बिना जथाभावी बस्ती निर्माण हुनु अझ बढी जोखिमपूर्ण बनाउँछ।

ग्याँस र पेट्रोलपम्पहरूको अनियन्त्रित सञ्चालन

उपत्यकामा घरघरमा ग्याँस डिपो र गल्ली गल्लीमा पेट्रोलपम्प सञ्चालन हुँदै छन्। ग्याँस सिलिण्डर र पेट्रोलपम्पहरू बिना पर्याप्त सुरक्षा व्यवस्थाको चलाइँछन्। सरकारले पेट्रोलपम्प सञ्चालनका लागि कानूनी व्यवस्था बनाएको छ, तर व्यवसायीहरूले अनदेखी गरिरहेका छन्। यसको परिणामस्वरूप जोखिम बढ्दै गएको छ। पेट्रोलपम्पमा आगलागी भयो भने त्यसले पुरै बस्तीलाई सखाप पार्न सक्छ। सरकारले अनुगमन नगर्दा अधिकांश पेट्रोलपम्प अव्यवस्थित रूपले सञ्चालनमा छन्।

अव्यवस्थित विद्युत् तार र जोखिम

काठमाडौं उपत्यकामा जताततै तारहरूको गुजुल्टिएको अवस्था देखिन्छ। एकै पोलमा भारी तारहरू गुजुल्टाएर राखिएका छन्। कतै तार झुण्डिएका छन् भने कतै लत्रिएका छन्।

यसले गर्दा सामान्य जनतालाई सास्ती र जोखिम दुबैको सामना गर्नुपरेको छ। यदि करेन्ट सर्ट भएर ज्यान गयो भने यसको जिम्मेवारी कसले लिनुपर्छ? यस्ता तारहरूको व्यवस्थापनमा स्थानीय सरकारको ध्यान दिइएको छैन।

कार्यपालिकाको अव्यवस्था

यति मात्र होइन, उपत्यकामा विभिन्न वर्कसप र कबाडी संकलन केन्द्र पनि घनाबस्तीको बीचमा सञ्चालन भइरहेका छन्। कबाडी सङ्कलन गर्दा विस्फोटक पदार्थसमेत समाहित हुने सम्भावना हुन्छ। त्यसले ठूलो क्षति पुर्याउन सक्छ। वर्कसपहरूमा उच्च भोल्टेजको बिजुलीको प्रयोग भइरहेको छ, जसले आगलागीको जोखिम बढाउँछ। यी व्यवसायहरूको सञ्चालनलाई हटाउनु पर्ने आवश्यकता छ।

एअरपोर्ट र इन्धनको डिपो: थप जोखिम

काठमाडौंको त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल अहिले पनि राजधानीको मुटुमा छ, जबकि यहाँ जनसंख्या धेरै बढिसकेको छ। विमानस्थलको छेउछाउ घरहरू निर्माण भएको छ। यसले विमान दुर्घटनाको जोखिमलाई उच्च बनाएको छ।

विमानस्थल र आयल निगमको डिपोको नजिकैको बस्तीले अतिरिक्त जोखिम सिर्जना गरेको छ। यस क्षेत्रमा स्थानीयहरूको दिनचर्या प्रभावित भएको छ, र सरकारको असंवेदनशीलता प्रकट भएको छ।

विकासको मूल्य र भविष्यको चुनौती

सरकारले उपत्यकामा अव्यवस्थित विकासलाई प्रोत्साहन दिएको छ। जनसंख्या वृद्धि र अव्यवस्थित बस्तीले जोखिमलाई अझ बढी बढाएको छ। २०७२ मा महाभूकम्प, कोरोना महामारी, र असोज महिनामा आएको पानीको प्रकोपले उपत्यकामा सबैभन्दा बढी क्षति पुर्याएको थियो। उपत्यकाको संरचना यस प्रकारको जोखिमको सामना गर्न तयार छैन।

सरकारले भविष्यमा उपत्यकालाई एक जोखिमपूर्ण क्षेत्रको रूपमा घोषणा गरेर यसको व्यवस्थापनमा सच्चा ध्यान दिनुपर्ने आवश्यकता छ।

निष्कर्ष

सरकारले उपत्यकाको अव्यवस्थित विकास र जोखिमपूर्ण अवस्थाको समुचित योजना नगरेका कारण जनधनको ठूलो क्षति भइरहेको छ। उपत्यकाबासीलाई अझ बढी सुरक्षा र व्यवस्थित जीवन यापनका लागि सरकारको तत्काल ध्यान आकर्षण आवश्यक छ।