काठमाडौं, असार २८ । "घैलाको चिसो पानी पिउने हो कि होइन त ?" – बाटो हिँड्दै गरेका बटुवाको अनुहारमा खुशीको मुस्कान देखिन्थ्यो, जब उनीहरूले नवनिर्मित फाल्चामा सजाएर राखिएको घैलाबाट चिसो पानी पिए।

काठमाडौं उपत्यकामा हराउँदै गएको पुरानो परम्परा पछिल्लो समय केही सचेत युवा र समुदायको पहलमा फेरि ब्यूँतिन थालेको छ। त्यसैको एउटा उदाहरण हो – हालै सहरको व्यस्त गल्लीमा पुनःनिर्माण गरिएको एउटा फाल्चा, जहाँ माटाको घैलामा ताजगी दिने चिसो पानी राखिएको छ।

यसरी बाटो हिँड्दा छेउमै भेटिएको फाल्चा अब केवल पानी पिउने ठाउँ मात्र नभई, सांस्कृतिक सम्झना र सामाजिक सम्बन्धको केन्द्र बन्दै गएको छ। फाल्चामा माटोको घैला राखिएको छ, जसको वरिपरि सफा लुगा लगाएका बालबालिकादेखि वृद्धसम्म बसेर पानी पिउँदै रमाइरहेका दृश्यहरू देखिन्छन्।

फाल्चामा पानी पिउँदै गरेका एक बटुवाले भने, "प्लास्टिकको बोतल र मिनरल वाटरको भीडमा यस्तो प्राकृतिक स्वादिलो पानीको अनुभव बेग्लै हुन्छ। यो हाम्रो संस्कृतिको सम्झना हो।"

घैला आफू चिसो रहने, पानी ताजा राख्ने र स्वादिलो बनाउने नेपाली परम्पराको एउटा जीवन्त अभ्यास हो। आधुनिकता र प्लास्टिकको प्रवाहसँगै यस्ता घैला हराउँदै गएका बेला अहिले फेरि यसको पुनरागमन भएको देखिन्छ।

यस अभियानको अगुवाइ स्थानीय युवा समूहले गरेको बताइएको छ। उनीहरूले सहरमा छरिएका बेवारिसे पुराना फाल्चाहरूलाई पुनः सरसफाइ गरी, घैला राख्ने ठाउँ बनाउँदै, प्रत्येक बिहान स्वच्छ पानी भरिएको घैला राख्ने व्यवस्थापन थालेका छन्।

स्थानीय समाजसेवी विमला श्रेष्ठ भन्छिन्, "पानी मात्र हैन, यो परम्परा हो, जुन हामीले हराउन दिनु हुन्न। बटुवाले पानी पिउँदा भिजेको ओठमा परम्पराको रस मिसिन्छ।"

त्यस फाल्चामा हालिएको घैला आकर्षक तरिकाले सजाइएको थियो - घैलाको वरिपरि फूलले सजिएको, पिउने गिलासहरू सफा तस्मा राखिएका, र नजिकै ‘पानी पिउनुहोस्, सास्कृतिक परम्परालाई सम्झनुहोस्’ भन्ने सन्देश टाँसिएको थियो।

फाल्चाका छेउमै बसीरहेका एक वृद्धले भने, "हामी त यस्तै फाल्चामा पानी पिउँदै हुर्कियौँ। अहिले यो दृश्य देख्दा मन नै आनन्दित हुन्छ।"

फाल्चा: केवल पानीको स्रोत होइन, सभ्यताको प्रतीक

सहरमा हराउँदै गएका परम्परागत सार्वजनिक पानी स्रोतहरू -धारा, इनार, फाल्चा - पुनर्जीवनको प्रतीक्षा गरिरहेका छन्। यस्ता घैलायुक्त फाल्चा केवल पानी पिउने ठाउँ नभई सामाजिक संवाद, थकाइ मार्ने विश्राम स्थल र बाल्यकालको सम्झनासँग गाँसिएको ठाउँ हो।

आजको व्यस्त सहरमा यस्तो घैलाबाट पानी पिउन पाउनु केवल तिर्खा मेटाउने काम मात्र होइन, संस्कार, संवेदना र सम्पर्कको पुनःस्थापना पनि हो। साँचिकै, "घैलाको मिठो पानी पिउने हो कि होइन त ?"

(तस्बिरहरू नेपाल न्यूज बैंक)